Ryby opanowały środowisko wodne. Ich kształty, barwy izachowania fascynują ludzi – są inspiracją dla artystów iwynalazców. Na ich wzór skonstruowano m.in. łodzie podwodne itorpedy.
Już wiesz
ryby są zwierzętami wodnymi;
budowa zwierząt zależy od środowiska ich życia.
Nauczysz się
wskazywać iopisywać przystosowania ciała ryby do życia wwodzie (na podstawie obserwacji);
wykazywać związek między trybem życia ryby ajej kształtem;
opisywać budowę skrzeli iwyjaśniać mechanizm wymiany gazowej uryb;
rozpoznawać wybranych przedstawicieli ryb;
oceniać znaczenie ryb.
KręgowceKręgowce swoją nazwę zawdzięczają jednej zczęści szkieletu – kręgosłupowi biegnącemu wzdłuż osi ich ciała. Należą do zwierząt aktywnych, które mają dobrze funkcjonujący układ ruchu. Składa się on zmięśni iwewnętrznego szkieletu. Szkielet jest lekką konstrukcją złożoną zelementów, które mogą się przemieszczać względem siebie, zachowując jednocześnie ze sobą związek. Zapewniają to ruchome połączenia kości (lub elementów chrzęstnych). Kości nie mogą poruszać się samodzielnie isą wprawiane wruch przez umocowane na nich mięśnie.
Bezkręgowce nie posiadają szkieletu lub mają szkielet zewnętrzny – cieńszy bądź grubszy pancerz pokrywający całe ciało. Uryb, płazów, gadów, ptaków issaków wykształcił się szkielet wewnętrzny, zbudowany zkości lub chrząstkek, które tworzą ażurową, stosunkowo lekką konstrukcję. Uzwierząt aktywnych wyróżniamy najczęściej przód itył ciała oraz jedną, biegnącą wzdłuż ciała, płaszczyznę symetrii. Są to zwierzęta osymetrii dwubocznejsymetrii dwubocznej. Wprzedniej części ciała mają głowę, na której znajdują się narządy zmysłu: wzroku, słuchu, równowagi ismaku. Receptory dotyku, temperatury ibólu są rozsiane na całej powierzchni skóry. Wymiana gazowa odbywa się przez skrzela wewnętrzne uryb ipłuca ukręgowców lądowych.
Polecenie1
Wyjaśnij, dlaczego szkielet wewnętrzny umożliwia kręgowcom uzyskiwanie dużych rozmiarów.
Kręgowcom zwyczajowo przeciwstawia się grupę zwaną bezkręgowcami. Termin ten nieoznacza taksonu (jednostki systematycznej). Bezkręgowce to zespół grup organizmów obardzo różnej budowie, pochodzących odróżnych przodków, które łączyjedna cecha wspólna, jaką jestbrak wewnętrznego szkieletu. Do bezkręgowców zalicza się parzydełkowce, płazińce, nicienie, pierścienice, mięczaki, stawonogi iwiele innych grup zwierząt. Cała ta sztucznie utworzona grupa skupia aż 98% wszystkich gatunków zwierząt.
Ciało ryby składa się zgłowy, tułowia iogona, ajej skóra pokryta jest łuskami, które nachodzą na siebie dachówkowato, tworząc elastyczną powłokę. Umożliwia ona wyginanie ciała ichroni przed urazami mechanicznymi. Powierzchnia ciała pokryta jest śluzem. ŁuskiŁuski iśluz nadają skórze śliskość izmniejszają tarcie wody podczas ruchu. Charakterystycznym elementem budowy ryb są są płetwypłetwy, specjalne fałdy skóry rozpięte na rusztowaniu ze sztywnych promieni. Płetwy występują podwójnie (płetwy parzyste) – piersiowe ibrzuszne oraz pojedynczo (płetwy nieparzyste) – grzbietowa, ogonowa iodbytowa. Płetwy mają dużą powierzchnię, dlatego ułatwiają przemieszczanie się wwodzie.
Wielu rybom poruszanie się wwodzie ułatwia także pęcherz pławnypęcherz pławny, niewielki zbiornik zbudowany zcienkiej błony znajdujący się wprzedniej części ciała iwypełniony mieszaniną gazów. Zmiana ilości gazu pozwala regulować głębokość zanurzenia. Gdy ilość gazu rośnie, ryba wynurza się, agdy spada – zanurza.
Oprócz dobrze rozwiniętych narządów zmysłu wzroku, słuchu, smaku idotyku ryby posiadają także narząd linii nabocznejnarząd linii nabocznej. Za jego pomocą ryby odbierają ruch wody, atakże zmiany jej temperatury, ciśnienia oraz składu chemicznego. Linia naboczna zapewnia doskonałą orientację wwodzie, również wciemności, pomaga omijać przeszkody iporuszać się wławicy.
Polecenie2
Oceń, czy to prawda, że narządem napędowym ryb jest (jak sądzą niektórzy) płetwa ogonowa.
Wskazówka
Zaobserwuj, jak ryby pływają wakwarium. Gdzie są mięśnie, które odpowiadają za ruch płetwy ogonowej?
Obserwacja 1
Opisanie budowy zewnętrznej iruchu ryby akwariowej.
Co będzie potrzebne
różne ryby akwariowe wszkolnym akwarium, np.: skalary, kirysy, neony, gupiki, welony, mułojady lub glonojady.
Instrukcja
Przyjrzyj się ruchowi ryby. Zaobserwuj, do czego ryba wykorzystuje płetwy piersiowe iogon.
Narysuj kształt ciała każdego gatunku ryby zprzodu izboku. Oceń, który znich pozwala rybie osiągnąć największą prędkość.
RnkfrC7847Sz01 
R7h2roFSonH9F1 RJru0oJRnnebJ1
Podsumowanie
Ryby mają różne kształty. Zależą one od środowiska, wktórym żyją, prowadzonego przez nie trybu życia oraz sposobu pobierania pokarmu.
Obserwacja 2
Określenie wieku ryb na podstawie budowy łusek.
Co będzie potrzebne
łuski krajowych gatunków ryb dziko występujących,
lupa.
Instrukcja
Łuski mogą służyć do oznaczania wieku ryb. Na ich powierzchni można zaobserwować linie przyrostowe. Ryby klimatu umiarkowanego wiosną ilatem rosną szybko, dlatego linie przyrostu łusek są szersze itworzą jasne paski. Jesienią izimą są węższe itworzą ciemne paski. Sprawdź te informacje na poniższym rysunku.
R14Xz8uBHtX7Z1 Określ wiek okonia, którego łuska znajduje się na rysunku B.
Określ prawdopodobny wiek ryb, których łuski obserwujesz.
Podsumowanie
Aby poznać wiek ryby, wystarczy policzyć liczbę linii przyrostowych na jej łusce.
Polecenie3
Zastanów się, czy linie przyrostowe pojawiają się na łuskach ryb żyjących wtropikach lub hodowanych wakwariach. Uzasadnij swoją hipotezę.
Ryby żyją wwodach słodkich isłonych całej kuli ziemskiej: rzekach, strumieniach, stawach, jeziorach, morzach ioceanach. Są kręgowcami charakteryzującymi się zmiennocieplnościązmiennocieplnością, co oznacza, że temperatura ich ciała zależy od temperatury otoczenia.
Ryby cechuje duża różnorodność. Spotykamy wśród nich gatunki mięsożerne (szczupak, sum, rekin), roślinożerne (amur, tołpyga) iwszystkożerne (płoć, karp). Wzależności od rodzaju pobieranego pokarmu mają zęby odpowiedniej długości ikształtu lub nie mają ich wcale (planktonożercyplanktonożercy).
Kształt ciała ryby zależy od jej trybu życia. Ryby szybko pływające (śledzie, tuńczyki iszczupaki) mają wrzecionowaty, opływowy kształt. Gatunki żyjące wśród wodnych roślin lub skał, jak leszcz ikarp, mają ciało spłaszczone bocznie, dzięki czemu łatwiej im pływać między przeszkodami. Flądry przebywają przy dnie morskim isą spłaszczone grzbietobrzusznie. Dzięki temu mogą szybko się zagrzebać wpiasku. Ciało pławikoników może wykształcać specjalne wypustki, które maskują je wśród wodorostów. Najeżka ma łuski przekształcone wkolce, które chronią rybę przed atakami drapieżników. Zagrożona, napełnia ciało wodą iprzybiera wygląd kolczastej kuli.
Większość ryb posiada ubarwienie maskujące. Część brzuszna ciała wielu znich jest jasna, dlatego drapieżniki wypatrujące ofiary od dołu, na tle jasnego nieba, mają utrudnione zadanie. Ciemna część grzbietowa przeszkadza zkolei wwypatrzeniu ich zpowietrza. Niektóre ryby przybierają ubarwienie ostrzegawcze.
Polecenie4
Niektóre gatunki ryb mają świecące wyrostki zwisające przed pyskiem. Po co rybom takie ozdoby?
Wskazówka
Wjakim środowisku potrzebne są świecące narządy? Do czego przydaje się światło wgłębinach?
Ciekawostka
Ryby ptaszorowate, zwane latającymi, mają duże płetwy piersiowe. Wrazie ataku drapieżników potrafią wyskoczyć zwody iszybować na rozłożonych płetwach jak na skrzydłach nawet przez 10sekund.
Polecenie5
Rekiny to ryby, które nie mają pęcherza pławnego. Przez całe życie pozostają wbezustannym ruchu. Dlaczego tak się zachowują?
Wskazówka
Jaką funkcję pełni pęcherz pławny? Jakie konsekwencje dla ryby może mieć jego brak?
Ryby pobierają rozpuszczony wwodzie tlen za pomocą narządów wymiany gazowej zwanych skrzelamiskrzelami. Są one położone po obu stronach gardzieli. Składają się zlicznych, drobnych icienkich blaszek skrzelowych, które przybierają czerwoną barwę, ponieważ znajduje się wnich wiele naczyń krwionośnych. Mogą być ukryte pod pokrywami skrzelowymipokrywami skrzelowymi, jak uszczupaka, lub pozbawione pokryw, jak urekina (wtedy na boku ciała widzimy poszczególne szpary skrzelowe). Woda zawierająca tlen wpływa do pyska ryby, apotem przeciska się pomiędzy blaszkami skrzelowymi na zewnątrz. Tlen zwody przenika do krwi na drodze dyfuzji, adwutlenek węgla znaczyń krwionośnych przenika do wody iwraz znią opuszcza ciało. Liczba ruchów oddechowych zależy od aktywności ryby izawartości tlenu wwodzie.
Obserwacja 3
Ustalenie częstości oddechów uryby.
Co będzie potrzebne
ryba akwariowa wakwarium,
lupa.
Instrukcja
Przyjrzyj się rybie poruszającej się wakwarium. Zaobserwuj ruchy pyszczka ipokryw skrzelowych.
Policz ruchy oddechowe, które wykonuje ryba wciągu 1 minuty. Powtórz liczenie kilka razy.
Podsumowanie
Wieczka skrzelowe działają jak pompa ssąca wytwarzająca niewielkie podciśnienie. Ruchy oddechowe przyspieszają przepływ wody zgardzieli przez jamę skrzelową na zewnątrz organizmu.
Polecenie6
Skóra węgorza pokryta jest drobnymi łuskami igrubą warstwą śluzu. Ryba ta może wypełzać wnocy na ląd ioddychać powietrzem atmosferycznym. Wyjaśnij, jak to robi.
Ciekawostka
Poskoczek mułowy okresowo przebywa na lądzie, ponieważ silnie ukrwione ściany pęcherza pławnego umożliwiają mu oddychanie tlenem atmosferycznym.
Ryby to zwierzęta rozdzielnopłciowerozdzielnopłciowe, zwykle jajorodnejajorodne, choć są wśród nich gatunki jajożyworodnejajożyworodne, anawet żyworodneżyworodne.
Wokresie godowym ryby spotykają się na tarłotarło, które odbywa się wmiejscu zwanym tarliskiem. Samice składają bezpośrednio do wody ikręikrę – jaja otoczone galaretowatą osłonką. Samce podpływają do nich ioblewają je mleczem, wktórym znajdują się plemniki. Dochodzi do zapłodnienia zewnętrznego, czyli zachodzącego poza organizmem samicy. Ryby przechodzą rozwój prosty. Zzapłodnionych jaj wylęgają się młode ryby – narybeknarybek, które są podobne do form dorosłych.
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Film przedstawia tarło upstrąga tęczowego oraz rozwój narybku imłodych ryb tego gatunku aż do osiągnięcia przez nie dojrzałości płciowej.
Większość ryb nie opiekuje się ani ikrą, ani narybkiem. Można jednak spotkać nieliczne wyjątki, takie jak koniki morskie, iglicznie, cierniki czy pielęgnice, które są bardzo troskliwymi rodzicami.
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Ilustracja przedstawia rybę, wktórej pysku chroni się jej narybek.
Polecenie7
Ryby mają różne strategie rozrodcze. Samica samogłowa wokresie godowym produkuje 300 mln jaj, asamica ciernika ok. 70. Który ztych gatunków ma szansę doczekania się liczniejszego potomstwa?
Wskazówka
Jaki jest związek pomiędzy opieką nad potomstwem lub jej brakiem aszansą na osiągnięcie wieku dorosłego przez narybek samogłowa iciernika?
Ciekawostka
Uniektórych gatunków ryb tarło przebiega winnym środowisku niż to, wktórym żyją osobniki dorosłe. Na przykład występujące wPolsce węgorze żyją wwodach słodkich, ale aby złożyć jaja, płyną do Morza Sargassowego. Wędrówka trwa aż półtora roku ijest tak wycieńczająca, że po tarle dorosłe osobniki giną.
Największym przedstawicielem ryb jest rekin wielorybi osiągający długość do 16mimasę ok. 17ton. Wprzeciwieństwie do innych rekinów nie jest drapieżny, lecz żywi się planktonem. Odcedza go zwody za pomocą specjalnych wyrostków filtracyjnych obecnych na łukach skrzelowych. Wciągu godziny potrafi przefiltrować aż 6000 lwody.
Sum pospolity jest największą rybą słodkowodną wPolsce iEuropie. Ciało ma długie, osiągające 2m, praktycznie pozbawione łusek. Posiada charakterystyczną pokaźną głowę zdużym, szerokim otworem gębowym otoczonym 6wąsami. Poluje nocą, głównie na inne ryby, aczasem także na żaby, małe ssaki, anawet ptaki wodne.
Leszcz ma ciało silnie wygrzbiecone oraz bocznie spłaszczone, pokryte dużymi łuskami. Otwór gębowy położony na dole głowy tworzy charakterystyczny, wysuwalny ryjek, którym ryba zasysamuł, anastępnie wyszukuje wnim cząstki pokarmu. Żyje wstadach, wgłębokiej wodzie słodkiej zbogatą roślinnością.
Płoć jest rybą słodkowodną, drobną, wysmukłą. Żyje wstadach. Zjada zarówno pokarm roślinny, jak izwierzęcy. Narybek żywi sięzooplanktonem. Roczne ryby przechodzą na pokarm pochodzący zdna –skorupiaki, larwy owadów oraz glony iinne rośliny. Dorosła płoć odżywia sięmięczakami. Stanowi pokarm dlaszczupaków,sandaczyoraz sumów.
Polecenie8
Największe ryby zamieszkują morza ioceany. Wyjaśnij, dlaczego ryby słodkowodne nie osiągają tak dużych rozmiarów.
Wskazówka
Jak duża jest powierzchnia zbiorników wodnych, wktórych żyją wymienione ryby? Dlaczego narybek karpia hodowany wakwarium po latach nie osiąga rozmiarów karpi żyjących na wolności?
Ciekawostka
Błazenki żyją wsymbiozie zparzydełkowcami. Ryby te pokryte są specjalnym śluzem, który daje im odporność na parzące właściwości ukwiałów. Dzięki niemu mogą chronić się przed drapieżnikami wśród macek koralowców. Wzamian odstraszają ryby żywiące się ukwiałami, ajednocześnie zwabiają inne, stanowiące ich pokarm. Czyszczą również parzydełka znagromadzonych na ich powierzchni drobin pokarmowych.
Ryby żywią się zwierzętami iroślinami wodnymi, przez co regulują ich liczebność. Same stanowią źródło pokarmu dla innych zwierząt. Ich mięso ma bardzo wysoką wartość odżywczą, jest łatwo przyswajalne, bogate wnienasycone kwasy tłuszczowenienasycone kwasy tłuszczowe, witaminy (A,D,Eiwitaminy zgrupyB) oraz składniki mineralne: fosfor, siarkę, chlor, potas, sód, magnez, wapń, fosfor, cynk, miedź, mangan ijod. Ztego powodu są ważnym składnikiem diety. Nie należy jednak spożywać surowego lub niedogotowanego mięsa ryb, gdyż może ono zawierać larwy płazińców (głównie tasiemców). Zmielone odpady rybne (mączka rybna) używane są do karmienia zwierząt gospodarskich oraz nawożenia roślin uprawnych.
Zwątroby ryb pozyskuje się trantran, płynny tłuszcz bogaty wwitaminy, stosowany wleczeniu niektórych chorób, np. krzywicy. Ryby hoduje się nie tylko dla celów konsumpcyjnych, ale także estetycznych (ryby akwariowe). Pstrąg potokowy isieja są wskaźnikami czystości wódwskaźnikami czystości wód.
WPolsce całkowitą ochroną prawną objętych jest 26gatunków ryb. Należy do nich m.in. jesiotr zachodni, do którego wytępienia przyczyniły się nadmierne połowy, zanieczyszczenie wód Bałtyku irzek, oraz przegradzanie ich zaporami. Kolejnych 29gatunków objętych jest częściową ochroną gatunkową, głównie wokresie tarła. Należą do nich m.in. węgorz europejski, szczupak pospolity isum europejski. Ze względu na nadmierne połowy ikłusownictwo wMorzu Bałtyckim zagrożone są zasoby dorsza bałtyckiego. Grozi to naruszeniem równowagi ekologicznej morza.
Ciekawostka
Ochronę gatunkową ryb wPolsce po raz pierwszy w1578r. wprowadził król Stefan Batory.
Ryby są zwierzętami zmiennocieplnymi, żyjącymi wwodach słodkich isłonych.
Ciało większości ryb ma kształt opływowy ijest podzielone na głowę, tułów iogon.
Pokrycie skóry ryb zmniejsza tarcie między nimi awodą podczas poruszania się.
Ryby charakteryzuje obecność płetw parzystych inieparzystych.
Charakterystycznym zmysłem ryb jest linia naboczna informująca je oruchach wody.
Wymiana gazowa uryb zachodzi przez skrzela.
Większość ryb jest jajorodna, występuje unich zapłodnienie zewnętrzne.
Praca domowa
Polecenie9.1
Woda ma większą gęstość niż powietrze istawia znacznie większy opór. Jakie cechy budowy pomagają rybom pokonać opór wody iwykorzystać go do osiągania dużej prędkości?
Polecenie9.2
Wyszukaj wInternecie nazwy gatunkowe 3 chronionych rodzimych gatunków ryb niewymienionych wmodule. Podaj wprzypadku każdego znich cechę pozwalającą na jego identyfikację.
bezkręgowce
grupa zwierząt należących do różnych taksonów, ich wspólną cechą budowy jest brak wewnętrznego osiowego szkieletu (kręgosłupa); zaliczamy do nich m.in. parzydełkowce, płazińce, obleńce, pierścienice, mięczaki, stawonogi
ikra
komórki jajowe ryb
jajorodne
organizmy, których młode wykluwają się zjaj składanych przez samice do otaczającego środowiska
jajożyworodne
organizmy, których młode rozwijają się wjaju nieskładanym przez samicę do otaczającego środowiska (i odżywiają jedynie zawartymi wnim substancjami), ale pozostającym wjajowodzie; po wykluciu młode opuszczają ciało samicy przez drogi rodne
kręgowce
zwierzęta dwubocznie symetryczne, mające szkielet wewnętrzny chrzęstny lub kostny; jego część osiowa to kręgosłup biegnący po grzbietowej stronie ciała
łuski
wytwory skóry pokrywające ciało wielu zwierząt, np. ryb, gadów, niektórych ptaków issaków, atakże nielicznych bezkręgowców, np. motyli; ich zadaniem jest ochrona przed urazami mechanicznymi
narybek
młode ryby, które po zużyciu substancji pokarmowych zawartych wjaju rozpoczęły samodzielne zdobywanie pokarmu
narząd linii nabocznej
narząd zmysłu ryb ilarw płazów, położony wzdłuż boków ciała, pozwalający na odbieranie ruchów oraz zmian ciśnienia wody
nienasycone kwasy tłuszczowe
składniki tłuszczów wytwarzanych przez rośliny iryby morskie; są wśród nich niezbędne składniki diety człowieka odziałaniu przeciwnowotworowym, obniżające ryzyko chorób serca iukładu krążenia
pęcherz pławny
wypełniony gazem narząd wewnętrzny ryb, pozwalający na regulację głębokości zanurzenia wtoni wodnej
planktonożerny organizm
organizm żywiący się drobnymi organizmami unoszącymi się wtoni wodnej, czyli planktonem
płetwy
narząd zwierząt wodnych służący do utrzymywania pożądanej pozycji ciała oraz do poruszania się, występujący uryb, gadów issaków; płetwy posiadają wewnętrzny szkielet, uryb utworzony przez promienie płetw, augadów issaków przez kości odpowiednich kończyn
pokrywy skrzelowe
struktury, którymi są osłonięte skrzela ryb kostnoszkieletowych; ich rytmiczne otwieranie się izamykanie umożliwia stały przepływ wody przez skrzela
rozdzielnopłciowe organizmy
organizmy, uktórych występują osobniki płci męskiej iżeńskiej, lub (w przypadku roślin naczyniowych) osobniki wytwarzające tylko kwiaty żeńskie albo męskie
skrzela
narząd wymiany gazowej organizmów wodnych, takich jak ryby, larwy płazów, atakże mięczaki iskorupiaki, umożliwiający oddychanie tlenem rozpuszczonym wwodzie
symetria dwuboczna
cecha planu budowy organizmu pozwalająca na wyznaczenie jednej płaszczyzny symetrii, występuje głównieuzwierząt aktywnych, zarówno kregowców, jak ibezkregowców
tarło
okres godowy ryb, podczas którego dojrzałe płciowo samce isamice łączą się wpary, aby się rozmnażać
tran
ciekły tłuszcz otrzymywany zwątroby ryb, bogaty wnienasycone kwasy tłuszczowe, zwłaszcza wyjątkowo zdrowe kwasy omega‑3 iomega‑6, oraz witaminy A, DiE, stosowany zapobiegawczo oraz wleczeniu niektórych chorób, np. krzywicy
wskaźniki czystości wód
organizmy wodne żyjące jedynie wwodach ookreślonej klasie czystości; na podstawie ich obecności można określić stopień zanieczyszczenia wody; zaliczamy do nich niektóre gatunki ryb ipłazów, gąbki, niektóre owady iich larwy, pierścienice imięczaki, atakże niektóre grzyby, glony irośliny wodne
zapłodnienie zewnętrzne
połączenie komórki jajowej zplemnikiem poza organizmem samicy
zmiennocieplne organizmy
organizmy, których temperatura ciała zależy od temperatury otaczającego je środowiska
żyworodne organizmy
organizmy, których młode rozwijają się wciele samicy, wjej macicy; odżywiają się substancjami dostarczającymi przez układ krwionośny matki
Ćwiczenie1
Połącz wpary nazwy narządów ryb iopisy ich funkcji.
pęcherz pławny, płetwy piersiowe, linia naboczna, ogon ipłetwa ogonowa, płetwa grzbietowa
| nadawanie napędu | |
| zmiana kierunku poruszania się | |
| regulacja zanurzenia wwodzie | |
| utrzymanie równowagi | |
| wyczuwanie ruchów wody |
Ćwiczenie2
Ćwiczenie3
Oceń prawdziwość zdań izaznacz odpowiedź Prawda lub Fałsz.
| Prawda | Fałsz | |
| Im więcej gazu wpęcherzu pławnym, tym łatwiej rybie się zanurzyć. | □ | □ |
| Dachówkowate ułożenie łusek umożliwia rybie wyginanie ciała podczas pływania. | □ | □ |
| Płetwy ryb służą do wyczuwania ruchów wody. | □ | □ |
| Narząd linii nabocznej pomaga rybie zlokalizować zbliżającego się drapieżnika. | □ | □ |
| Powierzchnia ciała pokryta jest śluzem, który zmniejsza opór wody. | □ | □ |
Ćwiczenie4
Ćwiczenie5
Uzupełnij luki wtekście, wpisując brakujące wyrazy.
Ryby pobierają ............ rozpuszczony wwodzie za pomocą narządów wymiany gazowej onazwie ............... Ich szpary łączą gardziel iotwierają się na zewnątrz pod .................. skrzelowymi. Wich skład wchodzą liczne, silnie ukrwione ...............
Ćwiczenie6
